Komisorz Hanusik – Marcin Melon

Jako Ślązaczka na dobrowolnym wygnaniu nie mogłam przepuścić takiej okazji! Wreszcie coś „dla ludzi” napisane po śląsku, wreszcie coś więcej niż słowniczek-ciekawostka, legendy i inne bojki, wreszcie coś, co nie jest poezją wydaną z okazji iluś-tam-lecia.

Nie miałam o książce większego pojęcia poza tym, że napisana jest po śląsku i że jest czymś zupełnie nowym. Jestem Ślązaczką kaleką językowo, wychowaną na fali zachwytu polszczyzną i wychowywania dzieci „do nowego”. Z moich rówieśników mało kto mówi po śląsku, a przedszkole, szkoła i liceum delikatnie, ale skutecznie wykorzeniały z nas akcent i swobodę mówienia.

Na szczęście mój brat, parę zaledwie lat młodszy, wszedł w dorosłość otoczony rodzącą się na nowo śląszczyzną. Taką prawdziwą, dumną i swobodną, pozbawioną łatki „popłuczyn po Niemcach”, „mowy roboli i gupoli”. Ja z daleka obserwowałam te ciche przebudzenie, które wreszcie oderwało się od polityki i zaczęło prosto – od słów na ścianach galerii handlowych, śmiesznych, naiwnych reklam i billboardów. Książka w całości po śląsku była kwestią czasu.

Komisorz Hanusik nie zdobędzie szturmem pierwszych miejsc na liście ogólnokrajowych rankingów popularności. Nie będzie też omawiany w szkołach. Nie dlatego, że jest to książka zła czy nudna, ale z powodu jej niesamowitej, jaśniejącej z każdej strony śląskości, którą najlepiej zrozumie ktoś urodzony w cieniu kopalnianego szybu. Dla pozostałych będzie to śmieszna opowiastka napisana dziwacznym językiem. Ja wpadłam w nią niczym we świeżą, nakrochmaloną pościel.

Doskonale sobie zdaję sprawę, że mój zachwyt w głównej mierze wynika z sentymentu do Śląska, z wydobywanych z pamięci słów, tak znajomo-obco uderzających w szczyt czaszki, rozchodzących się nisko po gardle. Z rozpoznania miast i ulic. Początkowo było mi niewygodnie (jak w owej metaforycznej pościeli), ale wystarczyło przestawić ten śmieszny pstryczek w głowie, który tak dawno temu przestawiłam na polskość.

Opowiadania o Hanusiku są dokładnie tym, co zawsze chciałam napisać o Śląsku – perełkami łączącymi wierzenia ze współczesnością. Bo Ślązak może i w XXI wieku tkwi, ale przewiąże czerwoną kokardką rączkę wózka dziecka (nie, żeby wierzył w podciepy, ale kto je tam wi). Tu ciągle żyją legendy i przesądy, a Skarbek stoi w rankingu świętości na równi z Barbórką. Bo pod ziemią wiele spraw nabiera innej perspektywy. Utopce siedzą w stawach po wyrobiskach, a ciemność biedaszybów równocześnie straszy i fascynuje.

Hanusik zmaga się nie tylko z przestępcami „normalnymi”, ale również z tymi nadnaturalnymi, zgodnie z zasadą: jeśli ma mordę, to można mu w nią przyłożyć. Zmaga się również z ciężkim kacem, bo i jego dotyka to najbardziej powszechne uzależnienie. Całość napisana jest ze swadą, przymrużeniem oka, a opowiadania składają się na spójną historię, która kończy się wielką awanturą. Czytelnik śmieje się, ale przez łzy, bo pod płaszczykiem sympatycznych opowiadanek kryje się smutna prawda o odchodzącym świecie, o kulturze, którą może uratować jedynie asymilacja.

Najcudowniejszą, najwspanialszą rzeczą jest jednak język, jakim została ona napisana. Choć momentami miałam wrażenie, że autor buduje niektóre zdania tylko po to, żeby wrzucić kolejne słówka do puli, nieodmiennie zachwycał mnie każdy akapit. Moja mowa, śląsko godka, którą zazwyczaj się porozumiewało z dziadkami i sporadycznie w domu, tu została najzwyczajniej w świecie użyta jak mowa potoczna, najzwyklejsza w świecie. Z radością odkryłam, że rozumiem wszystko, choć wzrastałam w przekonaniu, że jestem lingwistycznie upośledzona (i w sumie mam ku temu podstawy, jako jedyna nie umiem godać, robię za atrakcję na spotkaniach rodzinnych).

Pan Melon nie ma litości dla goroli – kto nie umie po śląsku, to najwyżej pomęczy się trochę dla zabawy i odłoży książkę. Zapomnijcie o słowniczku (bo cała książka to jeden wielki rarytas słownikowy). Zapomnijcie o przypisach, najwyżej na końcu czytelnik może liczyć na garść wyjaśnień, ale głównie po to, by lepiej zrozumiał znaczenie opowiadań, a nie samą treść. Przykro mi bardzo, gorole, żeście som do tyłu – mogę Wam przeczytać na głos i przetłumaczyć. Ale czy to będzie miało sens?

Ni bydzie. Boście som inksi uod nos. Jo żech sie ubawiła kiej mysza we syrze. I byda nostempno hanusikowo przigoda tyż cytać.

PS. Wydawnictwo Silesia Progress rządzi!

PS.2 Opowiadanie o policjancie z Warszawy również rządzi. Wymiata i zostawiło mnie spłakaną ze śmiechu.